Bạn Nhà Nông

Ảnh minh họa

Cơ bản, cây trồng cần nước, ánh sáng và các chất dinh dưỡng để sống  và tăng trưởng. Trong dinh dưỡng có 16 loại nguyên tố cần thiết được cây hấp thu từ nước, đất và không khí. Khí ô-xy và hy-drô lấy từ nước trong khí các nguyên tố khác được lấy từ đất. Đất sau thời gian dài canh tác không cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng, nếu bổ sung thêm dưỡng chất, cây trồng sẽ phát triển tốt và cho năng suất cao. Ngược lại cây phát triển kém và cho năng suất thấp. Phân bón bổ sung các chất dinh dưỡng mà đất không cung cấp đủ. Phân bón dưới dạng hữu cơ hay vô cơ làm nhiệm vụ cung cấp một hay nhiều loại dưỡng chất hữu dụng cho cây trồng mà đất thiếu. Những nghiên cứu gần đây cho thấy phân bón góp phần 40-60% năng suất cây trồng.

Phân bón hóa học không thể thiếu trong cuộc cách mạng xanh từ thập niên 1960 đến nay, nó góp phần quan trọng trong nâng cao năng suất chất lượng cây trồng. Bón phân tổng hợp hay hóa học ảnh hưởng đến sức khỏe của người, gia súc và môi trường nếu lạm dụng.

Do đó các nhà sản xuất phân bón có xu thế quay về phân bón hữu cơ để bồi dưỡng đất và thân thiện với môi trường. Khó khăn của sản xuất phân bón gốc thảo mộc là tỷ lệ C/N của phần lớn các loại cây cỏ đều rất cao, khai thác không kinh tế. Những cây có hàm lượng dinh dưỡng cao lại ưu tiên cho người và gia súc. Nhưng trong thiên nhiên vẫn có một số cây khai thác làm phân bón như sau:

1. Bả đậu nành, nguồn phân bón tự nhiên

Đậu nành là loại cây màu được trồng phổ biến trên thế giới với diện tích năm 2012 đạt 109 triệu ha, sản lượng 267,7 triệu tấn, trong đó bả đậu nành lên đến 182,35 triệu tấn. Bả đậu nành là phần xác đậu còn lại sau khi ly trích dầu, 100 kg đậu nành ly trích được 18,52 kg dầu đậu nành và 81,48 kg bả đậu nành và vỏ, phần còn lại là nước và chất bẩn (INFOsource, 2002). Bả đậu nành chứa 44-47% protein, nên là nguồn protein chủ yếu trong khẩu phần thức ăn chăn nuôi gà, heo và bò. Nó còn sử dụng làm thức ăn cho thủy sản và các thú cưng nuôi trong nhà. Hiện nay, bả đậu nành được xem là nguồn phân đạm chậm tan trong đất, các nhà sản xuất sử dụng loại bả đậu nành thứ phẩm để sản xuất phân bón 7N-1.2P-1.5K trong sản xuất rau quả hữu cơ. Ngoài tăng năng suất chất lượng rau quả, phân bả đậu nành còn khống chế tuyến trùng trong đất  (Hafez and Sundararaj, 1999), tiết ra chất Alaninyl-alanine ức chế hạt cỏ nảy mầm (Liu and Christians, 1997). Hasegawa và CTV (2002) thấy rằng khi chủng bả đậu nành với vi khuẩn Bacillus circulans HA12 làm tăng mật độ rễ của cải bắp 3 lần so với đối chứng và tăng năng suất khoai tây 37% so với phân hóa học.

2. Cây xoan Ấn Độ (Melia azedarach) và cây sầu đâu (Azadirachta  indica)

Theo Giáo sư Phạm Hoàng Hộ trong cuốn Cây cỏ Việt Nam (Montréal 1992, Q.II, t.1, tr.487) sầu đâu là Azadirachta indica Juss, xoan Ấn Độ là Melia azedarach. Hạt cây sầu đâu sau khi ly trích dầu còn lại bả sử dụng làm phân bón. Bả hạt sầu đâu có chứa 2-5% đạm, 0,5-1% lân, 0,5-3% can-xi, 0,3-1% ma-nhê và 1-2% kali. Như vậy bả hạt sầu đâu có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn phân chuồng và phân rác (Radwanksi and  Wickens,  1981).  Theo Soon và Bottrel,  (1994), bả hạt sầu đâu vừa sử dụng như là phân bón tự nhiên đồng thời cũng là thuốc trừ sâu nên rất tiện lợi khi đưa vào sản xuất nông nghiệp. Hơn nữa, Parmar (1986) còn ghi nhận bả hạt sầu đâu có đặc tính của thuốc trừ sâu, giảm thất thoát đạm và phân hũy thuốc trừ sâu trong đất. Bả hạt sầu đâu khi trộn với phân u-rê sẽ cải thiện hiệu suất hấp thu đạm của cây trồng (Ketkar,  1983). Nguyên nhân do bả hạt sầu đâu làm giảm mật số nấm và vi khuẩn khử ni-trat trong đất (Elnasikh M. H., Osman A. G. và Sherif A. M. 2011).

Ngoài bả hạt sầu đâu, lá sầu đâu có hàm lượng dinh dưỡng khá cao (1,56 N, 0,83 P và 1,67 K) được sử dụng để sản xuất phân bón lá. Ngoài cung cấp dinh dưỡng, chất ly trích từ lá sầu đâu còn là chất kích kháng đối với một số loài nấm bệnh và diệt trừ côn trùng.

3.  Rong biển

Phân bón được ly trích từ rong biển ở dạng lỏng hay bột đều là nguồn phân hữu cơ hữu ích cho tất cả mọi loại cây. Các nghiên cứu đã chứng minh rong biển không những giúp cây tăng trưởng tốt, năng suất cao mà còn cải thiện đất, nó hoàn toàn có khả năng thay thế phân hóa học. Rong biển là loại cây thủy sinh phát triển ven biển có chứa nhiều loại khoáng chất.

Phân bón làm từ rong biển có nhiều ưu điểm hơn so với phân hóa học do có chứa nhiều khoàng chất đa và vi lượng, chất hữu cơ, vitamine và a-xit béo. Chúng được cho phép sử dụng trong sản xuất nông sản hữu cơ trong khi phân hóa học bị cấm, ở dạng phân bón lá hay bón đất.

Các thí nghiệm về phân bón rong biển trên nhiều loại cây trồng cho thất tăng năng suất cây lương thực, hoa màu, cây ăn trái và hoa kiểng. Nó làm tăng tỷ lệ nảy mầm, chiều dài thân và rễ, số rễ nhánh, số lá và sắc tố quang hợp. Các chất bột đường và hữu cơ khác trong rong biển giúp cải tạo đất, tăng khả năng giữ ẫm của đất. Các ưu điểm của chúng bao gồm:

- Phân bón rong biển là sản phẩm sinh học tư nhiên

- Nông dân có thể sử dụng chúng cho sản xuất nông sản hữu cơ và bồi dưỡng đất

- Cung cấp các chất dinh dưỡng cho cây trồng với chất lượng tốt hơn

- Tạo ra sản phẩm nông nghiệp tốt và sản xuất cao

- Hoàn toàn không độc hại và phân hũy tự nhiên

- Có thể sử dụng cho nhiều loại cây trồng ở bát kỳ giai đoạn sinh trưởng nào.

- Tăng sản lượng cây trồng

- Tăng hấp thu dinh dưỡng

- Tăng tính chống chịu dịch hại, hạn hán, điều kiện bất lợi

- Cải thiện tỷ lệ nảy mầm

- Kích thích vi sinh vật có ích ở vùng rễ phát triển

- Cải thiện độ phì, cấu trúc và chất hữu cơ trong đất

- Cải thiện sa cấu và khả năng giữ nước của đất

- Dễ sử dụng

Hy vọng bài viết này sẽ giúp nông dân hiểu được tính chất của một số loại phân bón lá có nguồn gốc thảo mộc đang bày bán trên thị trường.

Tài liệu tham khảo

Elnasikh M. H., Osman A. G. and Sherif A. M. 2011. Impact of Neem Seed Cake on Soil Microflora and Some Soil Properties J.Sc. Tech 12(1) 2011

Melissa Ann Brown, 2004. The Use of Marine Derived Products and Soybean Meal as Fertilizers in Organic Vegetable Production. Master of Science Thesis. Department of Horticultural Science North, Carolina State University

Murdinah, Rahmi, S. Hermanto, 2008. Application of Bioactivators to Produce Organic Fertilizer from Seaweed Processing Waste. Journal Of Applied And Industrial Biotechnology In Tropical Region, Vol. 1. 2008 (Special Edition)  ISSN:1979-9748

Nguyễn Phước Tuyên

Sở Nông nghiệp & PTNT