Bạn Nhà Nông

Ảnh minh họa

Tổng quan ngành sản xuất cá tra Việt Nam

Trước đây, cá tra chỉ dùng làm thức ăn hằng ngày của người dân đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Tuy nhiên ngày nay cá tra đã trở thành đối tượng nuôi trọng điểm ở Việt Nam. Trong vòng 13 năm (2000-2013), diện tích nuôi đã tăng gấp 5 lần, đạt 5,6 nghìn ha, sản lượng thương mại của cá tra nguyên liệu tăng gần 29,8 lần (từ 37.500 tấn lên 1.119.000 tấn).

Năm 2012, Việt Nam đã XK cá tra sang 142 thị trường, tăng hơn so với 136 thị trường của năm 2011. Chính phủ cũng đã ban hành nhiều văn bản, chính sách nhằm khuyến khích và phát triển bền vững ngành sản xuất cá tra. Dự kiến đến năm 2020, sản lượng cá tra sẽ đạt 1,5-2,0 triệu tấn (trung bình tăng khoảng 4,8%/năm). 

Từ năm 1996, rất nhiều tiêu chuẩn NTTS an toàn và có trách nhiệm đã được khởi xướng và bắt đầu thực hiện vào năm 2002. Trong đó, điển hình là các bộ tiêu chuẩn như SQF-1000, BAP, GlobalG.A.P và ASC đã được nhiều cơ sở nuôi cá tra áp dụng thành công cùng hàng loạt chứng nhận mang tính tự nguyện khác. Điểm đáng chú ý là các bộ tiêu chuẩn này đã hướng nghành NTTS Việt Nam nói chung và cá tra nói riêng chuyển mạnh từ việc kiểm soát thành phẩm sang mô hình kiểm soát chất lượng theo chuỗi quá trình sản xuất.

Hiện nay, có khoảng 2.900 ha (chiếm gần 50% tổng diện tích nuôi cá tra) đã được chứng nhận bởi các tiêu chuẩn bền vững khác nhau. Tuy nhiên vẫn còn đó nhiều vấn đề tồn tại như: sản xuất cá tra nguyên liệu còn tự phát, thiếu quy hoạch, thiếu tổ chức; sản phẩm XK chủ yếu là philê đông lạnh dạng nguyên liệu, chưa đa dạng, mức độ gia tăng giá trị thấp; giá nguyên liệu và XK biến động thất thường và có xu hướng giảm; chưa xây dựng được thương hiệu sản phẩm tốt và nhất quán, bị nhiều thông tin bôi nhọ tại các thị trường chính; và liên kết chuỗi giá trị giữa các khâu chưa thật sự bền vững, chưa thiết lập được cơ chế chia sẻ lợi ích-rủi ro trên nguyên tắc hợp đồng và lấy yếu tố “cầu” thị trường làm chuẩn mực; chưa có cơ chế tự điều tiết giữa sản xuất và tiêu thụ, gây mất ổn định về khả năng cung cấp và lợi nhuận,...

Xây dựng chuỗi cung ứng cá tra bền vững

Việt Nam đang là quốc gia cung cấp trên 90% sản lượng cá tra XK trên thế giới và hàng trăm nghìn người Việt Nam tại khu vực ĐBSCL đang sống phụ thuộc vào ngành này. Tuy nhiên, thực trạng sản xuất cá tra tại Việt Nam hiện vẫn gặp rất nhiều thách thức, từ những tác động của trại nuôi và nhà máy chế biến đến môi trường cũng như xã hội; dư lượng thức ăn, thuốc và hóa chất không được xử lý; sự thiếu hiểu biết dẫn đến sản phẩm kém chất lượng; cạnh tranh gay gắt…

Ngày 2/8/2013 tại Tp HCM, Trung tâm VNCPC và VASEP cùng các đối tác đã giới thiệu với các DN, các hộ nuôi cá tra và các đơn vị liên quan về Dự án Xây dựng Chuỗi cung ứng Cá tra Bền vững tại Việt Nam (SUPA), thuộc chương trình SWITCH-Asia. Dự án được thực hiện tại vùng ĐBSCL, bắt đầu từ tháng 4/2013 và dự kiến sẽ kéo dài 48 tháng.

Mục tiêu đến cuối dự án là có ít nhất 70% các DN sản xuất và chế biến cá tra ở quy mô từ trung bình đến lớn và 30% các nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi cùng các DN nhỏ sản xuất chủ động độc lập tham gia vào chương trình “Sử dụng Hiệu quả Tài nguyên và Sản xuất sạch hơn” (RE-CP). Dự án cũng giúp trao đổi thông tin, hỗ trợ kỹ thuật cho các DN vừa và nhỏ, các nhà sản xuất quy mô hộ gia đình áp dụng các tiêu chuẩn bền vững hiện hành như ASC, GlobalG.A.P... Ít nhất 50% các DN mục tiêu sẽ cung cấp các sản phẩm bền vững phù hợp với tiêu chuẩn ASC cho thị trường EU và các thị trường khác.

Bà Berennice Muraille, Tham tán về Hợp tác Phát triển của Phái đoàn EU tại Việt Nam, cho biết: “Dự án sẽ giúp nâng cao tính cạnh tranh của cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế. Thông qua Dự án, EU sẽ hỗ trợ trực tiếp toàn bộ chuỗi cung ứng cá tra từ khâu ương cá giống, sản xuất thức ăn, nuôi và chế biến của Việt Nam đến các nhà XNK và người tiêu dùng cuối cùng nói chung, trong đó có EU, hiện đang là thị trường lớn nhất cho XK cá tra Việt Nam”.

“Đẩy” và “Kéo” – Đột phá mới trong hỗ trợ cá tra

Mục tiêu chung của SUPA là đến năm 2020, Việt Nam trở thành nước sản xuất, chế biến và XK cá tra bền vững, thân thiện với môi trường và mang lại lợi ích kinh tế xã hội.

PGS.TS Trần Văn Nhân, GĐ Trung tâm VNCPC nhấn mạnh: “SUPA hỗ trợ ngành cá tra Việt Nam không những chỉ bằng cách giúp tiếp cận và hỗ trợ theo chuỗi cung ứng, mà còn áp dụng các cách thức vừa “đẩy” vưà “kéo” cho các hoạt động sản xuất bền vững cũng như thúc đẩy thị trường, trong đó bao gồm cả việc chuyển các kết quả nghiên cứu vào ứng dụng thực tiễn”. 

Theo ông Lê Xuân Thịnh, Điều phối viên Dự án SUPA, xuyên suốt và trọng tâm của Dự án chính là 2 Hợp phần “Đẩy” và “Kéo”, là 2 nội dung mang tính đột phá trong các hoạt động hỗ trợ ngành cá tra Việt Nam. Theo đó, hợp phần “Đẩy” mang tính hỗ trợ năng lực cho sản xuất cá tra Việt Nam với các hoạt động như thúc đẩy, hỗ trợ DN đạt được các chứng nhận bền vững như ASC, GlobalG.A.P… kết hợp với nhiều hoạt động đào tạo và đánh giá tại DN trong các lĩnh vực RECP, D4S (Thiết kế Sản phẩm Bền vững) và SPI (Đổi mới Sản phẩm Bền vững) phù hợp với sự cần thiết của từng nhóm mục tiêu.

Bên cạnh nâng cao năng lực, hợp phần “Kéo” của SUPA cũng bao gồm các hoạt động đa dạng liên quan đến các nhà NK ở EU. Dự án đặt mục tiêu giúp ít nhất 1 DN chế biến hàng đầu Việt Nam chứng minh được những lợi ích của thực hành bền vững. Dự án sẽ thiết lập mô hình trang trại mẫu và Trung tâm đào tạo để tổ chức các chuyến tham quan học hỏi kinh nghiệm ở các trang trại này và ở các DN hàng đầu; đồng thời hỗ trợ phát triển các khung chính sách liên quan đến sản xuất, tiêu thụ cá tra.

Trong chiến lược dài hạn, Dự án SUPA sẽ xây dựng năng lực cho các chuyên gia trong nước theo luật pháp quốc tế liên quan đến thị trường thủy sản, xây dựng năng lực theo yêu cầu của thị trường, xác định khách hàng tiềm năng, nâng cao nhận thức về cá tra cho họ ở thị trường EU. Dự án cũng sẽ hỗ trợ tư vấn phát triển các dự án đầu tư khả thi bằng vốn vay ngân hàng và hỗ trợ cấp chứng chỉ ASC cho từng DN.

Nguồn:Vietfish.org